Biografia

Marian Falski (pseudonim Rafał Praski) urodził się 7 grudnia 1881 roku w miejscowości Nacz koło Nowogródka. Pochodził z drobnoszlacheckiej rodziny. Uczęszczał do gimnazjum klasycznego w Mińsku, na Białorusi. Studia podjął na Uniwersytecie Warszawskim – w Instytucie Politechnicznym uzyskując stopień inżyniera. W 1903 wstąpił do PPS, prowadził w Warszawie koła uczniowskie i współpracował z konspiracyjnym Kołem Wychowawców. Z ramienia PPS brał udział w organizowaniu i prowadzeniu strajku szkolnego, w jego mieszkaniu przy ul. Nowowiejskiej 29 I 1905 odbyło się posiedzenie Centralnego Koła Delegatów, na którym zapadła decyzja o przystąpieniu młodzieży szkół średnich do strajku, tam też zbierało się podczas strajku Koło Delegatów. Był przywódcą grupy studenckiej kierującej strajkiem. Współorganizator głośnego wiecu na Politechnice 28 I 1905, na którym zniszczono wielki portret cara Mikołaja II. Za spiskowanie przeciwko caratowi  w 1907 roku został osadzony w Cytadeli, następnie wydalony z granic Rosji. Przebywał we Włoszech, Francji i Szwajcarii.
W 1907 roku wyjechał do Krakowa, gdzie początkowo pracował jako nauczyciel domowy. Następnie został asystentem prof. Władysława Heinricha na Uniwersytecie Jagiellońskim. Rozpoczął wówczas poszukiwania nowej koncepcji elementarza. Efektem stał się wydany w 1910 roku elementarz pt. „Nauka czytania i pisania”. Praca ta była przejawem postępu metodycznego w nauce czytania i pisania. Połączono w niej elementy metody tradycyjnej literowo – głoskowej z elementami metody syntetycznej odkrytej przez Falskiego będącą wynikiem spostrzeżeń, że czytający zwraca uwagę na początek i koniec wyrazu, dopiero później zauważa części środkowe oraz wyróżniające się. W dwa lata później wydał podręcznik „Pierwsza czytanka dla dzieci o Janku, Ali i Zosi”.

W tym czasie Falski wstąpił w związek małżeński ze studentką matematyki w Zurychu Ireną Reginą Oxner, córką właściciela majątku ziemskiego w Kuźnicy Grabowskiej. Wybuch I wojny zastał Falskich w Zakopanem. Wyjechali do Wiednia i dopiero latem 1915 roku wrócili do Krakowa.
Początkiem kariery naukowej Falskiego stało się obronienie przezeń rozprawy doktorskiej w 1917 roku na temat psychologii czytania. Wkrótce otrzymał także stypendium, które odbył w Genewie, a następnie w Wiedniu i Lipsku. Pod koniec 1918 roku, mimo propozycji objęcia katedry na Uniwersytecie Jagiellońskim, przeprowadził się do Warszawy. 1 stycznia 1919 roku rozpoczął pracę w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Bardzo aktywnie brał udział w przygotowaniach do tzw. Sejmu Nauczycielskiego, który miał miejsce w Warszawie w dniach 14 – 17 kwietnia 1919 roku. Było to chyba największe wydarzenie w całej historii polskiej oświaty. W okresie tym był zwolennikiem siedmioklasowej szkoły powszechnej, szkoły średniej o zróżnicowanym poziomie nauczania. Szczegółowe dane o szkolnictwie II Rzeczypospolitej zawarł w książce wydanej w 1927 roku pt. „Szkoły powszechne Rzeczypospolitej Polskiej w roku szkolnym 1925/26”. Był zdecydowanym przeciwnikiem tzw. reformy jędrzejewiczowskiej krytykując utrudniony dostęp młodzieży biednej do szkolnictwa średniego i wyższego. Był ekspertem Ligi Narodów ds. reorganizacji oświaty w Chinach w 1931. Czynnie współpracował z ZNP, gdzie wygłaszał referaty i prelekcje. Był związany z wolnomularstwem

Podczas okupacji pracował w Warszawie nad dydaktyką początkowego nauczania i planami odbudowy i przebudowy szkolnictwa po wojnie. W 1945 przystąpił do organizowania Wydziału Statystycznego, przemianowanego potem na Biuro Badań i Statystyki Ministerstwa Oświaty (kierował nim do 1950). Od 1954 objął profesurę w Polskiej Akademii Nauk. W 1956 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W 1958 został kierownikiem Pracowni Ustroju i Organizacji Oświaty PAN. Przez cały czas Falski żywo interesował się problemami oświaty polskiej. W 1964 podpisał wraz z Antonim Słonimskim List 34 przeciwko cenzurze i ograniczeniu dostępu do kultury. W 1967 roku podjął się obrony przed komisją dyscyplinarną Uniwersytetu Warszawskiego studenta historii Adama Michnika – obecnego redaktora naczelnego „Gazety Wyborczej”. Szczególnie ostro skrytykował „Raport o stanie oświaty z 1973 roku”.

Zmarł 8 października 1974 roku w Warszawie, w wieku 93 lat. Jedną z najważniejszych prac profesora była książka pt. „Środowisko społeczne młodzieży a jej wykształcenie.”

Był również autorem takich prac, jak: ”Atlas szkolnictwa średniego ogólnokształcącego” (1932 r.), „Walczmy o szkołę” (1936 r.), „Dydaktyka nauki czytania i pisania” (1936 r.), ” Aktualne zagadnienia ustrojowo – organizacyjne szkolnictwa polskiego” (1957 r.), „Reforma nauczania w kl. I – IV’” (1963 r.).

Elementarz

„Elementarz” Mariana Falskiego to najdłużej funkcjonujący na świecie elementarz. Pierwsza jego wersja ukazała się w Krakowie w 1910 roku pt. „Nauka czytania i pisania”. Podręcznik zrewolucjonizował metodykę nauki czytania i pisania w Polsce i na świecie. Był ilustrowany przez Jana Rembowskiego.

W okresie międzywojennym ukazywały się kolejne wersje elementarza dla dzieci, aktualizowane zgodnie z duchem czasów. Z powodu zapóźnień edukacyjnych sporej części ludności, w 1920 Falski opracował także na zamówienie władz dwie wersje „Elementarza powiastkowego”, dla dorosłych analfabetów oraz osób odbywających zasadniczą służbę wojskową. W latach 1921 i 1926 pojawiły się też nowe wersje podręcznika dla dzieci. Nosiły one tytuł „Elementarz powiastkowy dla dzieci”. W roku 1933 Falski opracował dwie wersje elementarza: tematyczny – „Elementarz dla szkół miejskich i powiastkowy  „Elementarz dla szkół wiejskich” (kolejne wydanie tych podręczników nastąpiło w 1937).

W okresie II wojny światowej nastąpiła przerwa w wydawaniu Elementarza, gdyż okupacyjne władze niemieckie zabroniły używania tej książki. W tajnym nauczaniu rozpowszechniano jedynie jej odpisy.

W roku 1949 ukazał się po raz pierwszy kolorowy ujednolicony Elementarz dla wszystkich uczniów klasy I, zarówno ze szkół miejskich, jak i wiejskich. Stał się on obowiązującym podręcznikiem szkolnym. Osiem lat później (1957/58) Falski wprowadził do Elementarza kolejne zmiany. W wydaniu tym znalazły się m.in. wiersze Tuwima, Fredry, Słonimskiego. Uzupełnieniem Elementarza były Ćwiczenia elementarzowe. W roku 1968 Falski przedstawił Ministerstwu Oświaty i Wychowania udoskonalony projekt podręcznika. Został on wydany dopiero w roku 1975, już po śmierci autora, z nowocześniejszymi ilustracjami Janusza Grabiańskiego. Zaktualizowano w nim też teksty.

Na międzynarodowej wystawie podręczników dla dzieci w Brukseli podręcznik Falskiego został uznany za jeden z najlepszych na świecie. 

Mimo iż „Elementarz” zmieniał się wielokrotnie, to zawsze jego główną bohaterką była Ala. Jej pierwowzorem była urodzona w 1922 roku Alina Margolis, z której mamą Marian Falski się przyjaźnił. Kiedy Ala skończyła siedem lat, Falski przyniósł jej w prezencie „Elementarz”, z dedykacją „Ali z Elementarza – Autor”; niżej dopisał: „Ala ma kota” (stąd to słynne zdanie, które automatycznie kojarzy się nam z „Elementarzem”). Zdanie to pojawiło się w kolejnych wersjach elementarza i widniało w nich od lat 30. do 1949.  A sama Ala została lekarką i działaczką społeczną, brała udział w powstaniu w getcie warszawskim, była żoną Marka Edelmana. Jest autorką książki „Ala z elementarza”, wspomnień z czasów dzieciństwa przed wojną i dorastania w jej trakcie. Zmarła w 2008 roku.